بیحسی نخاعی اسپاینال

در دنیای پزشکی نوین، روش‌های بی‌حسی منطقه‌ای (Regional Anesthesia) جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند. در میان این روش‌ها، بی‌حسی نخاعی (Spinal Anesthesia) که در ایران معمولاً با نام اسپاینال شناخته می‌شود، به عنوان یکی از مؤثرترین و پرکاربردترین تکنیک‌ها برای جراحی‌های اندام تحتانی و ناحیه زیر ناف محسوب می‌شود. این روش، جایگزینی عالی برای بیهوشی عمومی است و با حفظ هوشیاری بیمار، عوارض جانبی کمتری را به دنبال دارد.

این مقاله به طور جامع به توضیح نحوه عملکرد بی‌حسی نخاعی، مزایا و معایب آن، و فرآیند انجام آن می‌پردازد.

بیحسی نخاعی اسپاینال چیست و چگونه عمل می‌کند؟

بی‌حسی نخاعی فرآیندی است که در آن، داروی بی‌حس کننده موضعی به طور مستقیم به مایع مغزی-نخاعی (CSF) تزریق می‌شود. این تزریق باعث بلوک شدن سریع و کامل پیام‌های عصبی حسی و حرکتی در قسمت پایین‌تر از محل تزریق می‌شود و در نتیجه، بیمار قادر به احساس درد یا حرکت نخواهد بود، در حالی که کاملاً هوشیار باقی می‌ماند.

مکانیسم عمل: تزریق در فضای ساب‌آراکنوئید

محل تزریق در بی‌حسی نخاعی، فضای ساب‌آراکنوئید است. این فضای بسیار کوچک و حساس، پر از مایع مغزی-نخاعی است و نخاع را احاطه کرده است. تزریق دارو در این مایع، امکان تماس مستقیم با ریشه‌های عصبی و نخاع را فراهم می‌کند و منجر به اثرگذاری سریع، عمیق و قابل اطمینان می‌شود.

تفاوت با اپیدورال (Epidural)

اغلب بیماران بی‌حسی نخاعی (اسپاینال) را با بی‌حسی اپی‌دورال اشتباه می‌گیرند، در حالی که این دو تفاوت‌های کلیدی دارند:

کاربردها و جراحی‌هایی که با اسپاینال انجام می‌شوند

بی‌حسی نخاعی به دلیل اثربخشی بالا، به طور گسترده‌ای در جراحی‌هایی که در زیر ناحیه ناف انجام می‌شوند، مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• زایمان سزارین: یکی از رایج‌ترین کاربردهای اسپاینال است که به مادر اجازه می‌دهد هوشیار بماند و لحظه تولد فرزند خود را تجربه کند.

• جراحی‌های ارتوپدی اندام تحتانی: شامل جراحی‌های تعویض مفصل ران و زانو، جراحی‌های مچ پا، و ترمیم شکستگی‌ها.

• جراحی‌های اورولوژی: مانند عمل‌های پروستات یا مثانه.

• جراحی‌های عمومی تحتانی: مانند ترمیم فتق‌های کشاله ران و جراحی‌های مربوط به مقعد.

مزایای بیحسی اسپاینال نسبت به بیهوشی عمومی

اغلب، متخصصان بیهوشی ترجیح می‌دهند که در صورت امکان از بی‌حسی نخاعی استفاده کنند؛ زیرا مزایای چشمگیری برای سلامت بیمار به همراه دارد:

• کاهش عوارض ریوی: از آنجا که نیازی به لوله‌گذاری تراشه و دستگاه تنفس مصنوعی نیست، خطر عفونت‌های ریوی و پنومونی بعد از عمل به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.

• ثبات قلبی-عروقی (نسبی): اسپاینال باعث کاهش استرس جراحی بر قلب می‌شود و برای بیماران مسن یا افرادی که مشکلات قلبی-عروقی دارند، ایمن‌تر است.

• کنترل درد پس از عمل: داروی تزریق شده در فضای نخاعی، تأثیری طولانی‌مدت بر درد دارد و نیاز به داروهای مسکن قوی (مانند مواد مخدر) را در ساعات اولیه بعد از جراحی کاهش می‌دهد.

• هوشیاری بیمار: بیمار در طول جراحی کاملاً هوشیار است و می‌تواند با تیم جراحی و بیهوشی صحبت کند. این مزیت در سزارین برای برقراری ارتباط با نوزاد در لحظات اولیه بسیار ارزشمند است.

• کاهش تهوع و استفراغ: خطر تهوع و استفراغ شدید که اغلب بعد از بیهوشی عمومی رخ می‌دهد، در اسپاینال به حداقل می‌رسد.

معایب و عوارض جانبی احتمالی بیحسی نخاعی

با وجود ایمنی بالا، اسپاینال نیز مانند هر روش پزشکی دیگری می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد که بیشتر آن‌ها موقتی و قابل کنترل هستند.

۱. سردرد بعد از بیحسی نخاعی اسپاینال (PDPH)

این رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین عارضه است. به دلیل سوراخ شدن پرده سخت‌شامه (Dura Mater) هنگام تزریق و نشت مقدار کمی از مایع مغزی-نخاعی رخ می‌دهد. این سردرد معمولاً هنگام ایستادن یا نشستن شدید می‌شود و با دراز کشیدن بهبود می‌یابد.

• درمان: استراحت در بستر، مصرف مایعات فراوان، کافئین و داروهای مسکن. در موارد شدید، ممکن است به پروسیجر تخصصی‌تری به نام “پچ خونی اپیدورال” (Epidural Blood Patch) نیاز باشد.

۲. افت فشار خون و برادی‌کاردی

به دلیل بلوک شدن اعصاب سمپاتیک که مسئول کنترل فشار خون و ضربان قلب هستند، ممکن است افت فشار و کاهش ضربان قلب رخ دهد. این عارضه در حین عمل توسط متخصص بیهوشی با تزریق مایعات داخل وریدی و داروهای مورد نیاز به طور دقیق کنترل و مدیریت می‌شود.

۳. کمر درد بعد از اسپاینال

برخی بیماران از کمر درد بعد از اسپاینال شکایت دارند. این درد معمولاً در محل تزریق بوده و به دلیل آسیب به بافت‌های نرم یا رباط‌های اطراف ستون فقرات در زمان ورود سوزن ایجاد می‌شود. این نوع کمردرد موقتی است و ظرف چند روز تا چند هفته برطرف می‌شود. عوارض جدی‌تر مانند آسیب عصبی بسیار نادر هستند.

۴. عدم تأثیر کافی یا بی‌حسی ناقص

در موارد بسیار نادر، ممکن است بی‌حسی به طور کامل یا به میزان کافی ایجاد نشود. در این شرایط، پزشک ممکن است دوز کمکی تزریق کند یا ناچار به تغییر روش به بیهوشی عمومی شود.

فرآیند انجام بیحسی نخاعی اسپاینال (گام به گام)

بی‌حسی نخاعی توسط متخصص بیهوشی در اتاق عمل یا محیط‌های مراقبت ویژه انجام می‌شود و معمولاً فقط چند دقیقه طول می‌کشد:

1. آماده‌سازی و پایش: بیمار به دستگاه‌های پایش حیاتی (مانیتورینگ قلب، فشارسنج و پالس اکسی‌متر) متصل می‌شود.

2. پوزیشن‌دهی: بیمار به حالت نشسته یا به پهلوی چپ یا راست، به صورت خمیده قرار می‌گیرد تا فاصله بین مهره‌های کمر افزایش یابد و دسترسی به فضای نخاعی آسان شود.

3. تزریق بی‌حسی موضعی: ابتدا، پوست محل تزریق (معمولاً بین مهره‌های L3 و L4 یا L4 و L5) با داروی بی‌حس کننده موضعی بی‌حس می‌شود تا بیمار درد کمتری حس کند.

4. تزریق داروی اسپاینال: متخصص بیهوشی با استفاده از سوزن بسیار ظریف و بلند اسپاینال، سوزن را به آرامی وارد می‌کند تا به فضای ساب‌آراکنوئید برسد. با خروج قطره‌های مایع مغزی-نخاعی از سوزن، از محل صحیح اطمینان حاصل شده و داروی اصلی بی‌حس کننده (اغلب لیدوکائین یا بوپیواکائین) به آهستگی تزریق می‌شود.

5. تست و شروع اثر: پس از تزریق، بیمار به پشت خوابانده می‌شود. بی‌حسی به سرعت در پاها و ناحیه جراحی پخش می‌شود. متخصص سطح بی‌حسی را با ابزارهای مخصوص (معمولاً سردی یا نوک سوزن) بررسی می‌کند تا از آماده بودن بیمار برای جراحی مطمئن شود.

نتیجه‌گیری

بیحسی نخاعی اسپاینال یک روش بی‌حسی منطقه‌ای ایمن و مؤثر است که در بسیاری از جراحی‌های تحتانی جایگزین بیهوشی عمومی شده است. مزایای آن در کاهش عوارض سیستمی و بهبود سریعتر پس از عمل، آن را به یک انتخاب عالی تبدیل کرده است. با این حال، مانند هر مداخله پزشکی، ضروری است که بیمار و تیم درمانی در مورد خطرات احتمالی، به ویژه احتمال سردرد بعد از اسپاینال، آگاه باشند.

همواره در مورد بهترین روش بیهوشی یا بی‌حسی برای جراحی خود، با متخصص بیهوشی مشورت کنید تا مناسب‌ترین و ایمن‌ترین گزینه برای شرایط خاص سلامتی شما انتخاب شود.