زردی یا یرقان نوزادی، یکی از شایعترین وضعیتهای پزشکی در روزهای ابتدایی تولد است؛ به طوری که حدود ۶۰ درصد نوزادان رسیده و ۸۰ درصد نوزادان نارس را درگیر میکند. در اغلب موارد، این وضعیت کاملاً خوشخیم و خودبهخود برطرف میشود، اما در سطوح بالا، میتواند خطرات جدی برای سیستم عصبی نوزاد به همراه داشته باشد.ابزاری که انقلابی در درمان این عارضه ایجاد کرده است، لامپ زردی نوزاد یا فتوتراپی (Phototherapy) است. این مقاله به طور جامع به بررسی مکانیسم عمل فتوتراپی، انواع دستگاهها، و مهمترین نکات ایمنی در استفاده از این روش درمانی حیاتی میپردازد.
دستگاه زردی نوزاد شیراز
زردی نوزاد (Jaundice) چیست و چرا نیاز به درمان دارد؟
زردی نوزاد به دلیل افزایش مادهای به نام بیلیروبین در خون ایجاد میشود. بیلیروبین، محصول جانبی طبیعی تجزیه گلبولهای قرمز قدیمی است.
بیلیروبین عامل اصلی و نقش فتوتراپی
-
تولید بالا: نوزادان در بدو تولد، گلبولهای قرمز زیادی دارند که به سرعت تجزیه میشوند.
-
کبد نارس: کبد نوزاد در روزهای اول تولد هنوز به طور کامل رشد نکرده و توانایی کافی برای پردازش و دفع سریع این حجم از بیلیروبین را ندارد.
-
بیلیروبین غیرمستقیم (Non-Conjugated): بیلیروبین آزاد یا غیرمستقیم در چربی حل میشود و نمیتواند از طریق ادرار یا مدفوع دفع شود. این نوع بیلیروبین میتواند از سد خونی مغز عبور کند.
-
خطر کرنیکتروس: اگر سطح بیلیروبین غیرمستقیم از حد مشخصی بالاتر رود و بدون درمان باقی بماند، میتواند به مغز نوزاد آسیب برساند و منجر به یک عارضه نادر اما خطرناک به نام کرنیکتروس (آسیب دائمی مغزی) شود. اینجاست که فتوتراپی اهمیت مییابد.
مکانیسم عمل لامپ زردی (فتوتراپی)
فتوتراپی سادهترین و مؤثرترین روش برای کاهش سطح بیلیروبین در نوزاد است. این روش نیازی به دارو ندارد و کاملاً غیرتهاجمی است.
-
طول موج مؤثر (نور آبی):
-
لامپهای فتوتراپی، نور آبی با طول موجی حدود ۴۶۰ تا ۴۹۰ نانومتر منتشر میکنند. این طول موج خاص، بیشترین جذب را توسط مولکولهای بیلیروبین دارد.
-
-
فرآیند ایزومریزاسیون:
-
زمانی که پوست نوزاد در معرض این نور قرار میگیرد، فوتونها به بیلیروبین غیرقابل دفع نفوذ کرده و ساختار شیمیایی آن را تغییر میدهند. این فرآیند را ایزومریزاسیون نوری (Photoisomerization) مینامند.
-
-
تبدیل به بیلیروبین محلول در آب:
-
بیلیروبین تغییر یافته (ایزومرهای نوری) برخلاف بیلیروبین اصلی، محلول در آب شده و به راحتی میتواند از طریق کبد و کلیهها، و در نهایت از طریق ادرار و مدفوع، بدون نیاز به پردازش کبدی دفع شود.
-
-
افزایش دفع:
-
نتیجه این فرآیند، کاهش سریع سطح بیلیروبین خون و محو شدن زردی است.
-
انواع دستگاههای فتوتراپی (لامپ زردی)
دستگاههای فتوتراپی بر اساس فناوری و شدت نوردهی در دو دسته اصلی قرار میگیرند:
۱. دستگاههای LED (پرکاربرد در منزل و بیمارستان)
-
این دستگاهها از لامپهای LED (دیود ساطعکننده نور) استفاده میکنند.
-
مزایا: تولید حداقل گرما، مصرف انرژی پایین، طول عمر بسیار طولانی، و انتشار طول موج دقیق مورد نیاز درمان. این مدلها به دلیل ایمنی و کارایی بالا، رایجترین گزینه برای درمان زردی در منزل هستند.
۲. دستگاههای فلورسنت یا هالوژن (در حال منسوخ شدن)
-
از لامپهای فلورسنت خاص (مانند مدلهای آبی ویژه) یا هالوژن استفاده میشد.
-
معایب: تولید گرمای زیاد، خطر سوختگی، طول عمر کمتر و تنوع در طول موج نور خروجی.
۳. پتوهای فیبر نوری (برای موارد خاص و درمان خانگی)
-
این دستگاهها شبیه یک پتو هستند که نور آبی را از طریق فیبرهای نوری مستقیماً به پوست نوزاد منتقل میکنند.
-
مزایا: امکان بغل گرفتن و شیردهی نوزاد حین درمان، پوششدهی مستقیم پوست.
نکات مهم و ایمنی در استفاده از لامپ زردی نوزاد
استفاده صحیح از دستگاه فتوتراپی برای اثربخشی درمان و حفظ سلامت نوزاد ضروری است. این نکات کلیدی را همواره رعایت کنید:
۱. محافظت از چشم و اندام تناسلی
-
پوشاندن چشم: نور فتوتراپی میتواند به شبکیه نوزاد آسیب برساند. استفاده از شیلدهای چشمی مخصوص که کاملاً روی چشمها را بپوشاند و در عین حال راههای تنفسی را مسدود نکند، الزامی است.
-
پوشاندن اندام تناسلی: برای محافظت از اندامهای تولید مثلی (به ویژه در نوزادان پسر)، استفاده از پوشک یا محافظهای کوچک ضروری است.
۲. پایش دمای بدن و هیدراتاسیون
-
کنترل دما: برخی از دستگاههای قدیمی یا نامرغوب ممکن است دمای بدن نوزاد را بیش از حد افزایش دهند. دمای بدن نوزاد باید هر ۲ تا ۴ ساعت یکبار اندازهگیری شود.
-
شیردهی مکرر: فتوتراپی باعث افزایش دفع مایعات از طریق ادرار و مدفوع میشود. برای جلوگیری از کمآبی و کمک به دفع سریعتر بیلیروبین، شیردهی (چه شیر مادر و چه شیر خشک) باید مکرر و بیشتر از حد معمول انجام شود.
۳. حداکثر نوردهی و فاصله استاندارد
-
لخت بودن نوزاد: به استثنای محافظ چشم و پوشک کوچک، نوزاد باید کاملاً لخت باشد تا حداکثر سطح پوست در معرض نور قرار گیرد.
-
فاصله و پوزیشن: نوزاد باید در فاصله توصیهشده توسط سازنده دستگاه (معمولاً ۳۰ تا ۴۵ سانتیمتر) و درست در مرکز میدان نوری قرار گیرد. چرخاندن منظم نوزاد به بهبود توزیع نور کمک میکند.
درمان زردی در منزل؛ مزایا و ملاحظات
درمان زردی در منزل با دستگاههای لامپ زردی LED پرتابل، به یک انتخاب محبوب و مؤثر تبدیل شده است.
مزایای درمان در منزل:
-
آرامش نوزاد و مادر: دوری از محیط شلوغ بیمارستان، استرس را کاهش داده و پیوستگی عاطفی بین مادر و نوزاد را حفظ میکند.
-
تداوم شیردهی: مادر میتواند به راحتی و در محیط خانه به شیردهی مکرر ادامه دهد که این خود بهترین عامل کمکی برای دفع بیلیروبین است.
-
صرفهجویی در هزینه: هزینه اجاره دستگاه معمولاً بسیار کمتر از هزینههای بستری طولانیمدت در بیمارستان است.
ملاحظات ضروری:
-
تشخیص پزشک: درمان در منزل تنها باید با تجویز و تأیید پزشک متخصص اطفال و پس از بررسی سطح بیلیروبین و وضعیت عمومی نوزاد انجام شود.
-
پایش مداوم: حتی در منزل، سطح بیلیروبین باید تحت نظارت پزشک و با انجام آزمایشهای دورهای کنترل شود.
-
اجاره دستگاه معتبر: هنگام اجاره لامپ زردی نوزاد، حتماً از مراکز مجاز و دستگاههایی با کیفیت بالا و تأییدیه فنی استفاده کنید تا از کارایی و ایمنی درمان مطمئن باشید.
درمان زردی با استفاده صحیح از فتوتراپی، روشی ایمن و مؤثر است. مشورت با پزشک متخصص اطفال بهترین راه برای تعیین زمان شروع درمان، نوع دستگاه مناسب و مدت زمان لازم برای رسیدن به بهبودی کامل است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.